Warto przeczytać

Jerzy Ślaski, Żołnierze Wyklęci, Warszawa 2000, s. 276


Publikacja Jerzego Ślaskiego „Nieczui” – żołnierza „Orlika” – zyskała ogromną ponadczasową wartość i doczekała się już kilku wydań. Wciąż cieszy się ogromną popularnością. Autor przedstawia dzieje zgrupowania partyzanckiego mjr Mariana Bernaciaka „Orlika” od początków jego działalności konspiracyjnej, aż po amnestię w 1947 r. Walka zgrupowania „Orlika” o wolną Polskę z okupantem niemieckim oraz systemem komunistycznym ukazana jest w odniesieniu do funkcjonowania całego polskiego państwa podziemnego.




Jerzy Ślaski, Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK, Warszawa 2003, s. 195


Historia obozu w Skrobowie na Lubelszczyźnie, zorganizowanego przez NKWD w listopadzie 1944 r. Internowano w nim żołnierzy Armii Krajowej, wyławianych z jednostek liniowych oraz szkół oficerskich 1. i 2. Armii Wojska Polskiego. 27 marca 1945 r. 48 więźniów obozu dokonało brawurowej ucieczki. Większość z nich – w tym autor książki – dotarła do legendarnego oddziału „Orlika” mjr. Mariana Bernaciaka, jednego z najsłynniejszych „żołnierzy wyklętych”. Ci, którzy pozostali w Skrobowie, zostali wkrótce wywiezieni do łagrów w głąb ZSRR (cytat z okładki książki).
Uciekinierzy ze Skrobowa stanowiący grupę żołnierzy z 30 Poleskiej DP AK, po dołączeniu do oddziału „Orlika” stanowili jego I pluton dowodzony przez ppor. Piotra Mierzwińskiego „Wiernego”. Odznaczyli się uczestnictwem w wielu brawurowych i zakończonych sukcesem akcjach oraz potyczkach z oddziałami MO, UB i NKWD.




Jerzy Jurkiewicz „Junacz”, Z Tarnopola do oddziału „Orlika”, Lublin 2004, s. 161


Autor wspomnień urodzony na kresach koło Tarnopola rozpoczął dzielność w strukturach konspiracyjnych lwowskiego okręgu AK w 1942 r. Dalsze losy wojenne skierowały go na obszar Lubelszczyzny, gdzie walczył z okupantem niemieckim pod rozkazami Hieronima Dekutowskiego „Zapory” oraz Franciszka Jaskulskiego „Zagończyka”. Po wyzwoleniu kraju wcielony do 1 Armii WP, w kwietniu 1945 r. podejmuje decyzję o dezercji wraz z kolegami ze szkoły oficerskiej w Łodzi. Następnie wstępuje do oddziału mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika”, gdzie zajmuje się prowadzeniem kancelarii oddziału. Aresztowany w 1949 r. zostaje skazany wyrokiem sądu na karę śmierci, którą po ułaskawieniu zamieniono na dożywotnie więzienie. W 1957 r. zwolniony warunkowo wyszedł na wolność.




Mirosław Sulej, Marian Bernaciak „Orlik”, Warszawa-Zielonka-Ryki 2005, s. 76


Pułkownik Mirosław Sulej przygotował krótki biogram działalności oddziału AK-WiN dowodzonego przez majora Mariana Bernaciaka „Orlika”. Książka ukazała się w związku z odsłonięciem i poświęceniem pomnika Mariana Bernaciaka „Orlika” w dniu 26 czerwca 2005 r. w Zalesiu – miejscu urodzenia.




Zbigniew Gnat-Wieteska, Inspektorat puławski ZWZ/AK-WiN 1939–1949, Pruszków 2005, s. 264.


Publikacja Z. Gnata-Wieteski jest pierwszą próbą całościowego objęcia działalności niepodległościowej oddziałów ZWZ/AK-WiN na terenie Inspektoratu Puławy w Okręgu Lublin. Autor po przedstawieniu genezy konspiracji na tym terenie przechodzi do omawiania rozwoju jej struktur organizacyjnych i prowadzonej walki z okupantem niemieckim, a następnie z władzą komunistyczną. Podejmuje się również przedstawienia takich sfer działalności niepodległościowej jak wywiad, propaganda, szkolenie, czy podziemne duszpasterstwo.




Przeciw narzuconej władzy. Podziemie niepodległościowe w Garwolińskim, na Południowym Podlasiu i Wschodnim Mazowszu w latach 1944–1956, pod red. Arkadiusza Kołodziejczyka i Zbigniewa Gnata-Wieteski, Garwolin-Warszawa 2006, s. 176


Publikacja zawiera materiał z sesji naukowej zorganizowanej 17 września 2005 r. w Garwolinie: Zbigniew Gnat-Wieteska, Podziemie niepodległościowe w Garwolińskiem w latach 1944–1947; Tadeusz Piesio, Represje wobec działaczy ruchu ludowego i żołnierzy Batalionów Chłopskich w Garwolińskiem w latach 1944–1949; Tadeusz Swat, Niewinnie straceni więźniowie polityczni na Południowym Podlasiu i Wschodnim Mazowszu 1944–1956; Arkadiusz Kołodziejczyk, „Robotnicy z Chodakowa” – kulisy peperowskiej prowokacji; Janusz Gmitruk, Bronisław Warowny (1920–1985); Zbigniew Gnat-Wieteska, Marian Bernaciak „Orlik”; Wiesław Charczuk, Działalność zbrojna Narodowych Sił Zbrojnych przeciwko władzy komunistycznej w powiecie węgrowskim w latach 1944–1950; Arkadiusz Kołodziejczyk, Mord sądowy na podpułkowniku Zdzisławie Jerzym Barbasiewiczu (1909–1952).




Aleksander Lewtak, Bitwa w Lesie Stockim 24 maja 1945 r., Końskowola 2010, s. 102


Aleksander Lewtak – regionalny historyk – w wyniku szczegółowo przeprowadzonej kwerendy archiwalnej zgromadził dużo cennego materiału źródłowego, który został wzbogacony o literaturę przedmiotu oraz wspomnieniami świadków. Powstała niezwykle cenna książka, która opisuje największą bitwę stoczoną przez oddziały antykomunistycznego podziemia z oddziałami MO, UB i NKWD. Genezę i przebieg walki uzupełnia wykaz żołnierzy AK biorących udział w bitwie, wykaz funkcjonariuszy MO, UB i NKWD poległych w walce, liczne zdjęcia i dokumenty oraz „Historia upamiętnienia bitwy w Lesie Stockim”.




Krystian Pielacha, Proces żołnierzy wyklętych w Rykach (15 I 1947), Ryki 2010, s. 264


19 września 2010 r. w ryckim Kinie „Renesans” miała miejsce promocja książki autorstwa Krystiana Pielachy pt. „Proces Żołnierzy Wyklętych w Rykach (15 I 1947)”. Publikacja swą tematyką dotyczy tragicznego procesu sądowego jaki odbył się w Rykach 15 stycznia 1947 r. w ówczesnym Domu Strażaka (obecne kino). Tego dnia na sesji wyjazdowej – Wojskowy Sąd Rejonowy z Warszawy – sądził dziesięciu żołnierzy „Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość” należących do zgrupowania partyzanckiego mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika”. Sąd, który obradował w trybie doraźnym (tzn. bez możliwości odwołania się od zasądzonego wyroku) wobec Władysława Warownego „Dęba”, Jana Filipka „Gilzy”, Adama Zdrojewskiego „Adama”, „Sępa” oraz Stefana Kamarka „Kamarka” orzekł kary śmierci. Pozostali sądzeni żołnierze otrzymali kary więzienia: Zofia Gągała „Blondynka” – 10 lat, Zofia Narajczyk „Celina” – 6 lat, Stanisław Madoń „Lew” – 5 lat, Arkadiusz Olek „Mały” – 5 lat w zawieszeniu oraz Kazimierz Filipek „Puchacz” – 5 lat w zawieszeniu. Natomiast sądzony Bolesław Czerski został uniewinniony. Skazani na karę śmierci w dwie godziny po zakończeniu procesu zostali rozstrzelani nad stawem Buksa za posterunkiem MO. Ich ciała zakopano w miejscu egzekucji. Rozstrzelanym przed wykonaniem wyroku odmówiono przysługującego im prawa o ubieganie się o prawo łaski u prezydenta. Ekshumacja ciał została dokonana 30 lipca 1947 r. Natomiast dopiero 23 września 1991 r. w miejscu egzekucji postawiony został dla upamiętnienia tak tragicznych wydarzeń pomnik wraz z krzyżem. Książką przedstawia opis losu skazanych na procesie, od momentu aresztowaniach, po przez bestialskie śledztwo, proces sądowy, wykonanie kary śmierci oraz dalsze losy życia skazanych na kary więzienia. Autor przestawia również tragiczne losy rodziny Warownych – prześladowanych przez aparat bezpieczeństwa – a także inne zbrodnicze procesy sądowe, które odbyły się w rejonie Ryk, w tym samym okresie czasu. Także ukazane są sylwetki składu sędziowskiego oraz obrońcy i prokuratora. Publikacja bogato ilustrowana. Promocja książki K. Pielachy połączona została z rekonstrukcją historyczną z procesu w 1947 r., przygotowaną przez Stowarzyszenie Tradycji Armii Krajowej. Film z rekonstrukcji można otrzymać bezpłatnie po przez kontakt z kołem ŚZŻAK w Rykach.


Skróty filmu z rekonstrukcji procesu






Publikacje książkowe, wydawnictwa źródłowe, wspomnienia
- Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego 1944–1956, pod red. R. Wnuka, S. Poleszaka, A. Jaczyńskiej, M. Śladeckiej, Warszawa – Lublin 2007.
- Budziak T.J., Walka o prawdę. Żywi szukają poległych akowców, Ryki 2010.
- Caban I., Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, Lublin 1969.
- Caban I., Oddziały partyzanckie AK 15 pp „Wilków”, Lublin 1994.
- Caban I., Okręg Armii Krajowej Lublin, Lublin 1996.
- Caban I., Mańkowski Z., Za władzę ludu, Lublin 1975.
- Caban I., Mańkowski Z., Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w okręgu lubelskim 1939–1944, cz. I, Zarys monograficzny, Lublin 1971.
- Dominiczak H., W walce o Polskę Ludową. Udział Wojska Polskiego w przeobrażeniach ustrojowo-społecznych i gospodarczych 1944–1948, Warszawa 1980.
- Gnat-Wieteska Z., 15 Pułk Piechoty „Wilków”, Pruszków 1996.
- Gnat-Wieteska Z., Armia Krajowa Obwód „Gołąb” – Garwolin, Pruszków 1997.
- Gnat-Wieteska Z., Inspektorat Puławski ZWZ/AK-WiN 1939–1949, Pruszków 2005.
- Gnat-Wieteska Z., Oddziały Leśne Armii Krajowej Obwodu „Gołąb” Garwolin, Siedlce 1982.
- Gnat-Wieteska Z., Z dziejów powiatu garwolińskiego – tradycje patriotyczne. 470 lat powiatu garwolińskiego, Garwolin 2009.
- Gnat-Wieteska Z., Żelechów. Tradycje patriotyczne, Żelechów 2000.
- Góra W., Jakubowski Z., Z dziejów organów bezpieczeństwa i porządku publicznego w województwie lubelskim, Lublin 1987.
- Jurkiewicz J., Z Tarnopola do oddziału „Orlika”, Lublin 2004.
- Kiełboń J., Leszczyńska Z., Kobiety Lubelszczyzny represjonowane w latach 1944–1956, t. 1., Lublin 2002.
- Kister A. G., Komenda Okręgu Lublin Armii Krajowej w 1944 roku, Warszawa 2000.
- Kister A.G., Pretorianie. Polski Samodzielny Batalion Specjalny i Wojska Wewnętrzne 18 X 1943 – 26 III 1945, Warszawa 2010.
- Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady?, pod red. W.J. Muszyńskiego, Warszawa 2012.
- Kostewicz T., Mogiły Straconych na Bródnie. Przywracani Pamięci, Warszawa 2001.
- Kotliński K. B., Puławscy żołnierze Armii Krajowej, Puławy 1998.
- Kowalczyk E., Pawlicka K., Działalność Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego na m.st. Warszawę (1944–1954), Warszawa 2011.
- Kurzyp K., Dębliński rejon ZWZ-AK w latach 1939–1944, Stężyca 1988.
- Leszczyńska Z., Ginę za to co najgłębiej człowiek ukochać może. Skazani na karę śmierci przez sądy wojskowe na Zamku Lubelskim (1944–1945), Lublin 1998.
- Lewtak A., Bitwa w Lesie Stockim 24 maja 1945 r., Końskowola 2010.
- Lewtak A., Ojczyźnie oddani – szkice z dziejów Armii Krajowej w gminie Końskowola, Końskowola 2008.
- Łukasiak J., Mazowiecka Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii im. gen. Józefa Bema, Pruszków 1999.
- Obwieszczenia śmierci w dystrykcie lubelskim, zebrała i opracowała Z. Leszczyńska, Lublin 1994.
- Pietrzak L., Antykomunistyczne podziemie zbrojne na terenie Inspektoratu Puławy (1944–1956), Warszawa 2011.
- Pietrzak L., Henryk Piątkowski (1907–1991), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. II, Kraków – Warszawa – Wrocław 2004, s. 401–404.
- Pietrzak L., Jan Piesiewicz (1909–1952), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków – Warszawa – Wrocław 2010, s. 461–463.
- Pietrzak L., Jerzy Jurkiewicz „Junacz” (1923–1998), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. III, Kraków – Warszawa – Wrocław 2007, s. 233–234.
- Pietrzak L., Józef Kubiak (1912–1946), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków – Warszawa – Wrocław 2002, s. 329–333.
- Pietrzak L., Ludwik Czarnecki (1906–1982), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków – Warszawa – Wrocław 2002, s. 85–86.
- Pietrzak L., Marian Bernaciak (1917–1946), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. I, Kraków – Warszawa – Wrocław 2002, s. 27–29.
- Pietrzak L., Piotr Ignacak (1904–1951), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. I, Kraków – Warszawa – Wrocław 2002, s. 157–158.
- Pietrzak Leszek, Stanisław Kowalski (1899–1945), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków – Warszawa – Wrocław 2002, s. 296–297.
- Pietrzak L., Stanisław Ochnio (1927–1951), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. III, Kraków – Warszawa – Wrocław 2007, s. 388–389.
- Pietrzak L., Wacław Kuchnio (1917–1948), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. II, Kraków – Warszawa – Wrocław 2004, s. 275–277.
- Pietrzak L., Witold Andrzejewski (1917–1993), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków – Warszawa – Wrocław 2010, s. 3–5.
- Pietrzak L., Zygmunt Wilczyński (1910–1950), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. I, Kraków – Warszawa – Wrocław 2002, s. 527–530.
- Pietrzak L., Zygmunt Żebracki-Żyłka (1907–1997), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. III, Kraków – Warszawa – Wrocław 2007, s. 617–619.
- Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939–1956, pod red. S. Poleszaka i A. Puławskiego, Warszawa 2002, s. 57–66.
- Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznej w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956, pod red. S. Poleszaka, Lublin 2008.
- Przeciw narzuconej władzy. Podziemie niepodległościowe w Garwolińskiem, na Południowym Podlasiu i Wschodnim Mazowszu w latach 1944–1951, pod red. A. Kołodziejczyka i Z. Gnata-Wieteski, Garwolin-Warszawa 2006.
- Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo lubelskie, Warszawa 1985.
- Sulej M., Marian Bernaciak „Orlik”, Warszawa – Zielonka – Ryki 2005.
- Swat T., … Przed Bogiem i historią. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944–1956. Mazowsze, Warszawa 2003.
- Szczepaniak D., Feliks Antoniewicz (1920–1964), Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków-Warszawa-Wrocław 2010, s. 6–8.
- Ślaski J., Polska Walcząca, t. I–III, Warszawa 1999.
- Ślaski J., Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK 1944–1945, Warszawa 2003.
- Ślaski J., Żołnierze wyklęci, Warszawa 2000.
- Śmietanka-Kruszelnicki R., Komendant „Zagończyk”, Warszawa 2000.
- Śmietanka-Kruszelnicki R., Podziemie poakowskie na kielecczyźnie w latach 1945–1948, Kraków 2002.
- Turkowski R., Garwolin i okolice w latach 1867–1939, w: Garwolin. Dzieje miasta i okolicy, pod red. E. Markowskiej, Warszawa 1980.
- Wilcze tropy, cz. 2, „Orlik”, oprac. K. Wyrzykowski, S. Zajączkowski, Warszawa 2011.
- Wnuk R., Jerzy Franciszek Jaskulski, Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, t. I, Kraków-Warszawa-Wrocław 2002, s. 182–185.
- Wnuk R., Lubelski Okręg AK DSZ i WiN 1944–1947, Warszawa 2000.
- Wyzwolenie? 1945, oprac. K. Wyrzykowski, S. Zajączkowski, Warszawa 2010.
- „Zaplute karły reakcji”. Polskie podziemie niepodległościowe 1944–1956, pod red. A. Jaczyńskiej, M. Śladeckiej, R. Wnuka, Lublin 2008.
- Z walk przeciw zbrojnemu podziemiu 1944–1947, pod red. M. Turlejskiej, Warszawa 1966.
- Zawołać po imieniu: księga kobiet – więźniów politycznych: 1944–1958, t .1, zebrały i oprac. B. Otwinowska, T. Drzal, Warszawa 1999.
- Zawołać po imieniu: księga kobiet – więźniów politycznych: 1944–1958, t .2, zebrały i oprac. B. Otwinowska, T. Drzal, Warszawa 2008.
- „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1946, pod red. K. Krajewskiego i T. Łabuszewskiego, Warszawa 2005.
- Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, wybór i oprac. G. Wąsowski i L. Żebrowski, Warszawa 1999.
- Żyłka-Żebracki Zygmunt, Zarys historii 15 Pułku Piechoty „Wilków”, red. K. Król.

Artykuły naukowe i popularno-naukowe
- Bandyta „Orlik” zabity, „Głos Ludu” nr 176, 1946, s. 7.
- Bohaterscy pogromcy bandy „Orlika”, „Polska Zbrojna” nr 153, 1946, s. 1.
- Brzechwa-Bernaś, Dzielni Kościuszkowcy zlikwidowali groźną bandę „Orlika”, „Żołnierz Polski”, nr 26, 1946, s. 5.
- Działacze PSL w bandzie „Orlika”. Prawdziwe oblicze garwolińskich zwolenników p. Mikołajczyka, „Głos Ludu”, nr 167, 1946, s. 8.
- Gnat-Wieteska Z., Franciszek Paśniczek, „Głos Garwolina” nr 12, 1997, s. 36–37.
- Gnat-Wieteska Z., Jeszcze raz o Skrobowie, „Relacje” nr 27, 1989, s. 11–16.
- Gnat-Wieteska Z., Marsz oddziałów AK na pomoc powstańczej Warszawie, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, nr 3, Warszawa 1992, s. 103–104.
- Gnat-Wieteska Z., Ucieczka ze Skrobowa, „Relacje” nr 16, 1989, s. 13.
- Gozdawa-Gołębiowski J., Obszar Warszawski Armii Krajowej w okresie okupacji niemieckiej, „Życie i Myśl” nr 7–8, s. 22–23.
- Groźna banda „Orlika” zlikwidowana, „Rzeczpospolita” nr 176, 1946, s. 6.
- Janicki W., Armia Krajowa w Żelechowie 1939–1944, „Rocznik Lubelski” t. 27/28, 1985/1986, s. 263–277.
- Jarosz Z., Bąkowiec, „Polska Zbrojna” nr 143, 1993, s. 68–76.
- Jarosz Z., Puławy (24 kwietnia 1945), „Polska Zbrojna” nr 230, 1993.
- Jarosz Z., Ślaski J., Bitwa w Lesie Stockim, w: „Polska Zbrojna” nr 98, 1993, Magazyn Tygodniowy, nr 20, s. I.
- Kalbarczyk S., Sowieckie represje wobec polskiego podziemia niepodległościowego w Warszawie i okolicach na przełomie 1944 i 1945 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 2, 2002.
- Likwidacja bandy „Orlika”, „Gazeta Ludowa” nr 176, 1946, s. 5.
- Kostewicz T., Przywracanie pamięci, „Polska Zbrojna” nr 20, 1990, s. 4.
- Mańkowski Z., Lubelszczyzna w latach drugiej wojny światowej (charakterystyka ogólna, rola historyczna, stań badań i postulaty badawcze), „Rocznik Lubelski”, t. XII, 1969.
- NSZ i WIN bez maski. Kto kieruje zbrodniczą akcją band partyzanckich, „Dziennik Ludowy” nr 45, 1946, s. 2.
- Pałka J., Ludowe Wojsko Polskie w walce ze zbrojnym polskim podziemiem niepodległościowym (lata 1946 i 1947), "Pamięć i Sprawiedliwość", nr 1(21), 2013, s. 141-166.
- Pietrzak L., Działalność wywiadowcza Zrzeszenia WiN w Obwodzie Garwolin w latach 1944–1947, „Zeszyty Historyczne WIN-u” nr 19/20, 2003, s. 193–203.
- Pietrzak L., Jan Piesiewicz, „Zeszyty Historyczne WiN-u” nr 16, 2001, s. 245–247.
- Pietrzak L., Zygmunt Wilczyński, w: „Zeszyty historyczne WiN-u”, nr 14, 2000, s. 277–281
- Strześniewski Z., „Spokojny” ujawnia się, „Za Wolność i Lud” nr 11, 1976, s. 9.
- Ślaski J., Kock (1 maja 1945), „Polska Zbrojna” nr 85, 1994.
- Ślaski J., Poległ na polu chwały!!!, w: „Twój Głos” (Ryki), nr 6, 2001, s. 14–15.